Na dominantnom uzvišenju ispod sela Pavkovići u opštini Milići, arheolozi su otkrili lokalitet Veliki grad – praistorijsku gradinu izuzetne strateške važnosti, koja je 2025. godine po prvi put detaljno dokumentovana LiDAR tehnologijom u Republici Srpskoj.
Tokom rekognosciranja 2022. godine zabeležen je arheološki lokalitet Veliki grad, na dominantnoj koti ispod sela Pavkovići, opština Milići. Iste godine sprovedena su i prva sondažna iskopavanja.
Sondažna iskopavanja (ustupljena fotografija)
Potom je 2025. lokalitet snimljen LiDAR kamerom, u okviru pionirskog projekta „Daljinska detekcija i analiza arheoloških objekata na prostoru srednjeg Podrinja“, koji su zajednički realizovali JU Arheološki muzej „Rimski municipium“ Skelani i Arheološki institut iz Beograda.
Strateški značaj gradine u Milićima
Kako navodi kustos – arheolog Jovan Đajić iz JU Arheološkog muzeja “Rimski municipium”, Skelani, „ova pozicija mu pruža strateški značajnu kontrolu nad dolinom Jadra i ušćem Dubnice, što je od posebnog značaja za moguća odbrambena i naseobinska kretanja.“ Po karakteristikama, lokalitet pripada gradinskom tipu, a zanimljivo je da se do sada nije pominjao u stručnoj literature. Njegovo postojanje prvi je zabeležio lokalni meštanin Radivoj Orašanin.
Lokalitet je izduženog oblika, dužine oko 160 metara i širine između 15 i 36 metara. Na severnom kraju nalazi se plato dug oko 22 metra, koji se završava masivnim polukružnim nasipom, verovatno u funkciji odbrane. Ova konfiguracija terena omogućava potpunu kontrolu prolaza kroz dolinu od Milića ka Drini.
Rezultati snimanja praistorijske gradineLiDAR-om (ustupljena fotografija)
Sondažnim iskopavanjima otkriveni su arheološki slojevi koji ukazuju na više faza naseljavanja, od bronzanog, gvozdenog doba do antike. Na dva mesta registrovani su i tragovi savremenog kopanja, verovatno od strane divljih kopača.
Rezultati snimanja LiDAR-om
Jedan od ključnih elemenata lokaliteta jeste bedem građen u suhozidu, koji u potpunosti opasuje plato u dužini od oko 400 metara. „Odbrambena uloga naselja dodatno je pojačana prisustvom kula i ojačanja na strateški važnim tačkama, naročito u zoni jugoistočnog ulaza, što je tipično za kontrolne i flankirajuće pozicije“, objašnjava Đajić. Jedno ojačanje se nalazi i u unutrašnjosti, u zoni komunikacije, što može ukazivati na unutrašnju podelu prostora, odnosno postojanje gornjeg grada.
Fragment keramičke posude sa ukrasom (ustupljena fotografija)
Na severozapadu, u blizini bedema donjeg platoa, uočena je struktura koja podseća na odbrambenu kulu, koja nadvisuje okolinu. Njena pozicija može ukazivati na postojanje sekundarnog ulaza, potencijalno povezanog sa izvorima vode u podnožju. Iako taj ulaz još nije potvrđen, visinski preseci lokaliteta jasno pokazuju uzlaznu liniju od bedema ka centralnom platou i kapiji, potvrđujući ulogu kule i ulaza kao kontrolnih tačaka.
“Model dobijen LiDAR snimanjem pruža detaljan uvid u organizaciju praistorijskog naselja: prepoznaju se stambeni platoi, bedemi, kule i komunikacije, što svedoči o funkcionalno uređenoj i dobro zaštićenoj zajednici od potencijalnih pretnji“, objasnio nam je Srećko Živanović, istraživač – pripravnik na Arheološkom institutu.
Keramički materijal iz mlađe praistorije (ustupljena fotografija)
„Ova istraživanja predstavljaju važan korak ka razumevanju složenosti i značaja ovakvih lokaliteta u prošlosti Republike Srpske. Buduća istraživanja trebali bi usmeriti na sistematska iskopavanja, pre svega u delovima donjeg i gornjeg platoa, gde se prema topografskim pokazateljima mogu očekivati ostaci arhitekture“, zaključuje kustos – arheolog Jovan Đajić.
Lokalitet Veliki grad ima veliki potencijal za dalja arheološka istraživanja, naročito u kontekstu praistorijskih gradina srednjeg Podrinja.